Ηρόδοτος, ιστορικός και επίμονος ταξιδευτής

Γνωρίζουμε τον Ηρόδοτο ως Πατέρα της Ιστορίας, καθώς ήταν ο πρώτος που, για τη συγγραφή των Ιστοριών του, χρησιμοποίησε μεθόδους έρευνας που καθιερώθηκαν ως ιστορική μεθοδολογία στους αιώνες που ακολούθησαν. Στη συλλογική σκέψη, το έργο του Ηροδότου συνδέεται άμεσα με την ιστορία, καθώς οι Ιστορίες του αποτελούν σχεδόν «υποχρεωτικό» ανάγνωσμα κάθε ιστορικού και αρχαιολόγου.

Αν σήμερα έχουμε την εντύπωση πως ο ιστορικός μελετά πηγές και βιβλία κλεισμένος σε μια βιβλιοθήκη, περιτριγυρισμένος από βιβλία και μελέτες, ο Ηρόδοτος έζησε στην εποχή που η ιστορία ήταν ελάχιστα καταγεγραμμένη. Όπως αναφέρει στο Προοίμιο του έργου του, σκοπός των ερευνών και των Ιστοριών του ήταν να καταγράψει τα σπουδαία επιτεύγματα των Ελλήνων και των βαρβάρων, ώστε να μην τα σβήσει ο χρόνος. Έτσι, αν και προσπαθούσε να συμβουλευτεί γραπτές πηγές όπου υπήρχαν, ο Ηρόδοτος έκανε κυρίως πρωτογενή έρευνα, ταξιδεύοντας όπου τον πήγαιναν οι ιστορίες του για να συγκεντρώσει ο ίδιος πληροφορίες.

Οι εντυπώσεις που απέκτησε στα ταξίδια του -οι «αυτοψίες», όπως τις ονόμαζε-, οι μύθοι και θρύλοι που συγκέντρωσε παράλληλα με τις ιστορικές μαρτυρίες, οι περιγραφές των τόπων που κατέγραψε με συχνά τουριστική διάθεση, είναι τα στοιχεία που κάνουν τα γραπτά του να ξεχειλίζουν από ζωντάνια και να αποτελούν ένα πολύ ενδιαφέρον ανάγνωσμα, ακόμη κι αν δεν είναι κανείς ιστορικός.

Ο Ηρόδοτος γεννήθηκε στην Αλικαρνασσό, δωρική αποικία στις ακτές της Μικράς Ασίας, στα όρια δηλαδή μεταξύ του ελληνικού κόσμου και της Περσικής Αυτοκρατορίας, που διεκδίκησαν την πόλη εξίσου.

Ίσως να τον σημάδεψε αυτή η διπλή πολιτιστική επιρροή, αφού βασικό θέμα των Ιστοριών του ήταν να κατανοήσει και να εξιστορήσει τους λόγους που οι δυο αυτοί κόσμοι συγκρούστηκαν στρατιωτικά στη διάρκεια των Περσικών Πολέμων.

Ο Ηρόδοτος  έζησε ελάχιστη από την ενήλικη ζωή του στην Αλικαρνασσό, καθώς εκεί συγκρούστηκε  με τον τότε τύραννο και προτιμούσε να ταξιδεύει και να αποφεύγει την πόλη.

Οι μελετητές πιστεύουν πως τα πρώτα ταξίδια του Ηροδότου ήταν προς τον ανεξερεύνητο Βορρά. Πράγματι, οι Έλληνες είχαν τότε αποικίες στο Νότο, από τη Μασσαλία ως τη Μικρά Ασία, και οι περιοχές αυτές ήταν αρκετά γνωστές. Οι Έλληνες έμποροι ταξίδευαν επίσης εκτενώς τόσο στην Αίγυπτο, όσο και στην αχανή Περσική Αυτοκρατορία. Ο κόσμος βορείως της Μακεδονίας, όμως, ήταν ανεξερεύνητος.

Ο Ηρόδοτος ξεκίνησε από τον Ελλήσποντο, όπου επισκέφτηκε το Βυζάντιο και τη Χαλκηδόνα, αλλά και το σημείο όπου ο Ξέρξης είχε στήσει μια γέφυρα από καράβια για να διασχίσει τον Βόσπορο στον δρόμο για την Ελλάδα. Ταξίδεψε ως τη χώρα των Θρακών, έφτασε ως τον Δούναβη, και ξεκίνησε να γνωρίσει τη Μαύρη Θάλασσα των Σκυθών. Υπολογίζεται μάλιστα πως μέσω του Δνείπερου ποταμού έφτασε ως το σημερινό Κίεβο. Με κίνδυνο της ζωής του έκανε τον γύρο της Μαύρης Θάλασσας, καταγράφοντας μύθους και θρύλους για μια φυλή φαλακρών ανδρών, μια φυλή που κοιμόταν 6 μήνες το χρόνο, και μια φυλή λυκανθρώπων. Ο σκεπτικισμός του απέναντι στις ιστορίες αυτές δεν τον εμπόδισε να τις καταγράψει, εξίσου ευσυνείδητα όσο και τα ιστορικά μνημεία που επισκέφτηκε (όπως τα οχυρά του Δαρείου στην Σκυθία).

Το επόμενο μεγάλο ταξίδι του Ηροδότου ήταν στην κοιλάδα του Ευφράτη και στη Βαβυλώνα. Στα γραπτά του μετέφερε και πάλι τα αξιοπερίεργα της περιοχής, για παράδειγμα πώς οι Βαβυλώνιοι «εκπλειστηρίαζαν» τις όμορφες κόρες τους προκειμένου να προικίζουν τις λιγότερο ελκυστικές. Στη συνέχεια ο Ηρόδοτος διέσχισε τη Μεσόγειο για να εξερευνήσει την Αίγυπτο, όπου κατέγραψε με λεπτομέρειες τους τόπους και τις λατρευτικές της συνήθειες, όπως τον τρόπο που οι Αιγύπτιοι θυσίαζαν ταύρους στην Ίσιδα, βαλσάμωναν τους νεκρούς τους, ή θεωρούσαν κάποιες τροφές ακάθαρτες.

Από την Αίγυπτο πέρασε στην Αιθιοπία, στην Κύπρο, και συνέχισε για την Φοινίκη και την Τύρο.  Ξέρουμε επίσης πως επισκέφτηκε πολλά νησιά του Αιγαίου, τη Ρόδο, τη Δήλο, την Πάρο, τη Θάσο, τη Σαμοθράκη, την Κρήτη, τα Κύθηρα και την Αίγινα.

Επιστρέφοντας από τα ταξίδια του, ο Ηρόδοτος εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Ωστόσο η πόλη δεν του άρεσε ιδιαίτερα, και με προθυμία έλαβε μέρος στην αποστολή αποίκισης της Νοτίου Ιταλίας, στους Θούριους.

Δεν γνωρίζουμε πολλά για τα τελευταία χρόνια του Ηροδότου. Οι μελετητές πιστεύουν πως ταξίδεψε ξανά στην Αθήνα την εποχή της έναρξης του Πελοποννησιακού Πολέμου, για να επιστρέψει σύντομα στους Θούριους. Αυτά ήταν μάλλον τα τελευταία ταξίδια του. Ο Ηρόδοτος αφιέρωσε την υπόλοιπη ζωή του στη συγγραφή και στη διόρθωση του έργου του. Λέγεται πως πέθανε στους Θούριους, αν και υπάρχει επίσης μια θεωρία πως απεβίωσε στην Αθήνα.

Ο Ηρόδοτος είχε μια έμφυτη περιέργεια για τα πάντα. Παρότι είχε διαβάσει τις τότε διαθέσιμες πηγές, ήθελε να δει ο ίδιος τις χώρες για τις οποίες έγραφε και τους κατοίκους τους. Επεδίωκε να ακούει τα ιστορίες τους και να βγάζει τα δικά του συμπεράσματα. Η περιέργεια αυτή είναι εμφανής στις Ιστορίες του, και τις κάνει ιδιαίτερα διασκεδαστικές.

Ωστόσο, ο πλούτος και η ζωντάνια των μύθων και θρύλων που περιέγραψε ο Ηρόδοτος στις Ιστορίες του, παρότι διευκρίνιζε πως ο ίδιος δεν τις πίστευε, υπήρξαν μία από τις αιτίες που το έργο του αμφισβητήθηκε σε μεγάλο βαθμό ως προς την ιστορική του αλήθεια, τόσο από τους μετέπειτα Έλληνες ιστορικούς (π.χ. από τον Θουκυδίδη), όσο και στο πέρασμα των αιώνων.

Κατά τον 19ο αιώνα, καθώς πολλοί σύγχρονοι μελετητές άρχισαν να αναλύουν το έργο του Ηροδότου, αποδείχτηκε πως το μεγαλύτερο μέρος των Ιστοριών του ήταν τεκμηριωμένο και υποστηριζόταν από τα αρχαιολογικά ευρήματα που έφερναν στο φως οι πολυπληθείς αρχαιολογικές αποστολές της εποχής. Σήμερα κανείς δεν αμφισβητεί την αξία του έργου του – γνωρίζοντας βεβαίως πως ένα μέρος του ίσως δεν μπορέσει ποτέ να κριθεί ως προς την αξιοπιστία του. Οι λεπτομέρειες που αναφέρει, ωστόσο, είναι πολύτιμες σε κάθε πεδίο ανασκαφής, καθώς βοηθούν τους μελετητές να ανασυστήσουν τις συνθήκες εκείνης της εποχής, να ταυτοποιήσουν  χώρους και ευρήματα, να καταλάβουν πιθανές χρήσεις των αντικειμένων που ανασκάπτουν, κ.λπ.

Σκοπός του Ηροδότου ήταν, όπως γράφει στην εισαγωγή των Ιστοριών του, να αφήσει κληρονομιά στους αναγνώστες τα επιτεύγματα των Ελλήνων και των βαρβάρων, ώστε να μην ξεχαστούν με την πάροδο των χρόνων.

Και το κατάφερε. Επειδή, εκτός από σπουδαίος ιστορικός, υπήρξε κι ένας επίμονος περιηγητής, γεμάτος περιέργεια.