Ο ιδιόρρυθμος κύριος Νίκολα Τέσλα
Καλός εφευρέτης κακός στις επιχειρήσεις
Λίγο πριν το τέλος της λαμπρής και βασανισμένης ζωής του, ο Σέρβος φυσικός, μηχανικός και εφευρέτης Νίκολα Τέσλα ήταν πάμφτωχος και ζούσε σε ένα μικρό δωμάτιο ξενοδοχείου στη Νέα Υόρκη. Περνούσε τις μέρες του στο πάρκο, περιτριγυρισμένος από τα πλάσματα που αγαπούσε περισσότερο από κάθε άλλο στον κόσμο —τα περιστέρια—και τις νύχτες, άυπνος, έλυνε μαθηματικές εξισώσεις και επιστημονικά προβλήματα με τον νου.Γιατί ο Τέσλα είχε μια ιδιαιτερότητα: Όλες τις εφευρέσεις του, τις σχεδίαζε και τις τελειοποιούσε στη φαντασία του…
Ο Τέσλα πίστευε πως ήταν πιο εφυής από τους άλλους εφευρέτες του καιρού του, και συχνά τους επέκρινε. Για τον Τόμας Έντισον, που κάποτε τον προσέλαβε, έλεγε: «Αν ο Έντισον έπρεπε να βρει μια βελόνα σ’έναν σωρό άχυρα, θα ξεκινούσε αμέσως με την επιμέλεια της μέλισσας να εξετάσει κάθε άχυρο μέχρι να την βρει. Ήμουν δυστυχώς μάρτυρας αυτής της συμπεριφοράς του, ενώ λίγη θεωρία και υπολογισμοί θα τον γλύτωναν από το ενενήντα τοις εκατό της εργασίας του».
Αλλά αν οι σύγχρονοί του υστερούσαν σε επιστημονικό ταλέντο (κατά την εκτίμηση του Τέσλα), άνδρες όπως ο Έντισον και ο Τζορτζ Γουέστινγκχαουζ διέθεταν ξεκάθαρα το ένα κρίσιμο χαρακτηριστικό που δεν είχε ο Τέσλα: το επιχειρηματικό ένστικτο.
Στα τέλη της Χρυσής Εποχής της Αμερικής, ο Νίκολα Τέσλα κατάφερε να πείσει τον J.P.Morgan πως βρισκόταν στα πρόθυρα μιας ανακάλυψης που θα άλλαζε το μέλλον των επικοινωνιών και της μετάδοσης ενέργειας σε όλο τον κόσμο. Ο τραπεζίτης έδωσε στον Τέσλα $150,000 για να χτίσει έναν τεράστιο, φουτουριστικό πύργο μέσα στη μέση του Λονγκ Άιλαντ, στη Νέα Υόρκη. Το 1898, όταν έγιναν γνωστά τα σχέδια του Τέσλα να δημιουργήσει ένα παγκόσμιο σύστημα ασύρματης μετάδοσης, ο Πύργος Wardenclyffe έγινε η τελευταία ευκαιρία του εφευρέτη να διεκδικήσει την αναγνώριση και τον πλούτο που πάντα του διέφευγε. Μάταια όμως…
Κυνηγώντας τον κινητήρα εναλλασσόμενου ρεύματος
Ο Νίκολα Τέσλα γεννήθηκε στη σύγχρονη Κροατία το 1856. Από μικρός, ο Νίκολα μπορούσε να απομνημονεύει ολόκληρα βιβλία και να αποθηκεύει λογαριθμικούς πίνακες στον εγκέφαλό του. Έμαθε εύκολα γλώσσες και μπορούσε να εργάζεται μέρες και νύχτες με ελάχιστες ώρες ύπνου.
Σε ηλικία 19 ετών, άρχισε να σπουδάζει ηλεκτρολόγος μηχανικός στο Πολυτεχνικό Ινστιτούτο του Γκρατς στην Αυστρία, όπου γρήγορα καθιερώθηκε ως φοιτητής-φαινόμενο. Στο πανεπιστήμιο άρχισε να εντοπίζει τις σχεδιαστικές ατέλειες στους κινητήρες συνεχούς ρεύματος (DC) που επιδεικνύονταν στην τάξη. Το πρόβλημα έγινε γι’αυτόν ένας «ιερός αγώνας» που ήταν σίγουρος πως θα κέρδιζε τελικά – μόνο που δεν μπορούσε ακόμη να εκφράσει με ακρίβεια τη λύση που ήξερε πως υπήρχε «στο βάθος του μυαλού του».
Θα περνούσε τα επόμενα έξι χρόνια της ζωής του «σκεπτόμενος» τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία και σχεδιάζοντας νοερά έναν κινητήρα που θα τροφοδοτούνταν από εναλλασσόμενο ρεύμα. Αυτή η ιδέα του έγινε εμμονή σε βαθμό που δεν μπορούσε να επικεντρωθεί στις υπόλοιπες φοιτητικές του εργασίες. Οι καθηγητές στο πανεπιστήμιο προειδοποίησαν τον πατέρα του Τέσλα ότι οι συνήθειες εργασίας και ύπνου του νεαρού μελετητή θα τον σκότωναν. Τελικά, αντί να τελειώσει τις σπουδές του, ο Τέσλα εθίστικε στην χαρτοπαιξία, έχασε στα χαρτιά τα χρήματα για τα δίδακτρα, παράτησε το πανεπιστήμιο και υπέστη νευρικό κλονισμό. Δεν θα ήταν ο τελευταίος του.
Τέσλα και Έντισον
Τον Ιούνιο του 1884, ο Τέσλα απέπλευσε για τη Νέα Υόρκη, όπου έφτασε με τέσσερα σεντ στην τσέπη του και μια συστατική επιστολή από τον Τσαρλς Μπάτσελορ —πρώην εργοδότη του— στον Τόμας Έντισον. Λέγεται ως η συστατική επιστολή έγραφε: «Αγαπητέ μου Έντισον, ξέρω δύο σπουδαίους άνδρες και είσαι ένας από αυτούς. Ο άλλος είναι αυτός ο νεαρός!».
Ο Έντισον, αν και επιφυλακτικός, πράγματι τον προσέλαβε. Σύμφωνα με τον Τέσλα, του προσέφερε $50.000 εάν κατάφερνε να βελτιώσει τους κινητήρες συνεχούς ρεύματος πάνω στους οποίους δούλευε. Μέσα σε λίγους μήνες, ο Τέσλα ενημέρωσε τον Αμερικανό εφευρέτη ότι είχε πράγματι βελτιώσει τους κινητήρες του. Ο Έντισον ωστόσο αρνήθηκε να τον πληρώσει.
Ο Τέσλα παραιτήθηκε και έπιασε δουλειά σε εργοτάξιο. Ωστόσο σύντομα μαθεύτηκε πως είχε επινοήσει έναν κινητήρα εναλλασσόμενου ρεύματος, και η Western Union Company προσέλαβε τον Τέσλα και τον εγκατέστησε σε ένα εργαστήριο πολύ κοντά στο γραφείο του Έντισον, όπου σχεδίασε τα συστήματα εναλλασσόμενου ρεύματος που χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα σε όλο τον κόσμο. «Οι κινητήρες που κατασκεύασα εκεί», έγραψε ο Τέσλα, «ήταν ακριβώς όπως τους είχα φανταστεί. Δεν έκανα καμία προσπάθεια να βελτιώσω το σχέδιο, απλώς αναπαρήγαγα τις εικόνες όπως τις είχα φανταστεί και η λειτουργία τους ήταν πάντα όπως την ανέμενα».
Δισεκατομμυριούχος χωρίς δισεκατομμύρια
Ο Τέσλα κατοχύρωσε με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας τους κινητήρες εναλλασσόμενου ρεύματος και τα συστήματα ισχύος του, τα οποία λέγεται ότι είναι οι πιο πολύτιμες εφευρέσεις μετά από το τηλέφωνο. Σύντομα ο Γουέστινχάουζ, επιχειρηματικός αντίπαλος του Έντισον, αναγνώρισε ότι τα σχέδια του Τέσλα ήταν ακριβώς ό,τι χρειαζόταν στις προσπάθειές του να ανταγωνιστεί το συνεχές ρεύμα. Έτσι πήρε άδεια παραγωγής για τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας του Τέσλα έναντι $60.000 σε μετοχές, μετρητά και δικαιώματα με βάση την ποσότητα ηλεκτρικής ενέργειας που θα μπορούσε να πουλήσει η εταιρεία του. Τελικά, ο Γουέστινχάουζ κέρδισε τον «Πόλεμο των Ρευμάτων», αλλά με μεγάλο κόστος σε δικαστικές διαμάχες και μεγάλο ανταγωνισμό ανάμεσα στην δική του εταιρεία Westinghouse και την General Electric Company του Έντισον.
Στα πρόθυρα της οικονομικής καταστροφής, ο Γουέστινχάουζ ικέτευσε τον Τέσλα να τον απαλλάξει από την καταβολή δικαιωμάτων. «Η απόφασή σας καθορίζει τη μοίρα της Westinghouse Company», του είπε. Ο Τέσλα, ευγνώμων στον άνθρωπο που ποτέ δεν είχε προσπαθήσει να τον εξαπατήσει, έσκισε το συμβόλαιο δικαιωμάτων, διαγράφοντας εκατομμύρια δολάρια που του οφείλονταν ήδη και δισεκατομμύρια που θα συγκεντρώνονταν στο μέλλον. Αν δεν το είχε κάνει, θα μπορούσε να είχε καταλήξει ένας από τους πλουσιότερους ανθρώπους στον κόσμο – ένας τιτάνας της Χρυσής Εποχής.
Ο πύργος Γουόντερκλιφ και ο ανταγωνισμός με τον Μαρκόνι
Η δουλειά του Τέσλα πάνω στον ηλεκτρισμό ήταν μόνο μια πτυχή του γόνιμου μυαλού του. Πριν μπει ο 20ος αιώνας, ο εφευρέτης είχε επινοήσει ένα ισχυρότατο πηνίο που ήταν ικανό να παράγει υψηλές τάσεις και συχνότητες, οδηγώντας σε νέες μορφές φωτός, όπως οι λάμπες νέον και φθορισμού, καθώς και τις ακτίνες Χ. Ο Τέσλα ανακάλυψε επίσης ότι αυτά τα πηνία, που σύντομα ονομάστηκαν «Πηνία Τέσλα», καθιστούσαν δυνατή την αποστολή και λήψη ραδιοφωνικών σημάτων. Κατέθεσε γρήγορα αμερικανικές πατέντες το 1897, προλαβαίνοντας για λίγο τον Ιταλό εφευρέτη Μαρκόνι.
Ο Τέσλα συνέχισε να εργάζεται πάνω στις ιδέες του για ασύρματη μετάδοση και πρότεινε στον J.P. Morgan να χρηματοδοτήσει την ιδέα του. Πράγματι, ο τραπεζίτης του διέθεσε $150.000 για να χτίσει έναν γιγάντιο πύργο μετάδοσης, και ο Τέσλα προσέλαβε τον διάσημο αρχιτέκτονα Stanford White να κατασκευάσει τον πύργο.
«Μόλις ολοκληρωθεί, θα είναι δυνατό για έναν επιχειρηματία στη Νέα Υόρκη να υπαγορεύσει οδηγίες και αυτές να φτάνουν αμέσως στο γραφείο του στο Λονδίνο ή αλλού», έλεγε ο Τέσλα. «Θα μπορεί να τηλεφωνήσει από το γραφείο του και να μιλήσει με οποιονδήποτε τηλεφωνικό συνδρομητή στον κόσμο, χωρίς καμία αλλαγή στον υπάρχοντα εξοπλισμό. Ένα φθηνό όργανο, όχι μεγαλύτερο από ένα ρολόι, θα επιτρέπει στον κομιστή του να ακούει οπουδήποτε, στη θάλασσα ή στη στεριά, μουσική ή τραγούδι, την ομιλία ενός πολιτικού ηγέτη, την ομιλία ενός επιφανούς ανθρώπου της επιστήμης ή το κήρυγμα ενός εύγλωττου κληρικού».
Ο Γουάιτ άρχισε γρήγορα να σχεδιάζει τον Πύργο Γουόρντενκλιφ το 1901, αλλά αμέσως μετά την έναρξη της κατασκευής έγινε φανερό πως τα χρήματα που είχε συγκεντρώσει ο Τέσλα δεν θα έφταναν για να ολοκληρωθεί. Η έκκληση προς τον Morgan για περισσότερα κεφάλαια αποδείχθηκε άκαρπη – στο μεταξύ οι επενδυτές έσπευδαν πλέον να επενδύσουν στον Μαρκόνι.
Πράγματι, τον Δεκέμβριο του 1901 ο Μαρκόνι κατάφερε να στείλει με επιτυχία σήμα από την Αγγλία στη Νέα Γη. Ο Τέσλα διαμαρτυρήθηκε ότι ο Ιταλός χρησιμοποιούσε 17 από τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας του, αλλά οι δικαστικές αρχές ευνόησαν τελικά τον Μαρκόνι. (Το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ εν τέλει επικύρωσε τους ισχυρισμούς του Τέσλα, διευκρινίζοντας τον ρόλο του Τέσλα στην εφεύρεση του ραδιοφώνου — αλλά αυτό έγινε το 1943, αφού ο εφευρέτης είχε πια πεθάνει…) Έτσι ο Ιταλός Μαρκόνι πιστώθηκε ως ο εφευρέτης του ραδιοφώνου και έγινε πλούσιος.
Η εμπορική ζημιά ήταν μεγάλη για τον Τέσλα. Ο Πύργος Γουόρντενκλιφ έγινε ένα λείψανο ύψους 57 μέτρων που ισοπεδώθηκε το 1917 για να πληρωθούν τα χρέη του Τέσλα. Ο εφευρέτης καταστράφηκε οικονομικά και η εφεύρεσή του δεν έγινε ποτέ πραγματικότητα. «Δεν είναι όνειρο», προσπαθούσε να πείσει ο Τέσλα τους επενδυτές, «είναι ένα απλό κατόρθωμα της επιστημονικής ηλεκτρολογικής μηχανικής, μόνο που είναι ακριβό — αλλά ο κόσμος είναι τυφλός, δειλός, και διστακτικός!»
Τα τελευταία χρόνια
Ως το 1912, ο Τέσλα είχε πλέον αποσυρθεί από αυτόν τον “διστακτικό κόσμο”. Έδειχνε πλέον ξεκάθαρα σημάδια ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής κ έπαθε εμμονή με την καθαριότητα και προσηλώθηκε στον αριθμό τρία – έκανε πάντα τρεις χειραψίες ή έπλενε τα χέρια του πάντα 3 φορές. Ήθελε να έχει 18 χαρτοπετσέτες στο τραπέζι του κατά τη διάρκεια των γευμάτων και μετρούσε τα βήματά του όταν περπατούσε. Σήμερα πιστεύεται πως μάλλον ήταν αυτιστικός υψηλής λειτουργικότητας.
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ο Τέσλα προσηλώθηκε στα περιστέρια. Αγαπούσε ιδιαίτερα ένα λευκό θηλυκό περιστέρι, που έμπαινε στο δωμάτιο του ξενοδοχείου του και του κρατούσε συντροφιά. Ο εφευρέτης εξακολουθούσε κατά καιρούς να απασχολεί την κοινή γνώμη, ενώ ζούσε στον 33ο όροφο του ξενοδοχείου New Yorker. Το 1931 το περιοδικό Time τον είχε στο εξώφυλλο, παρουσιάζοντας τις εφευρέσεις του με την ευκαιρία των 75ων γενεθλίων του. Το 1934 οι New York Times ανέφεραν ότι ο Τέσλα εργαζόταν σε μια «Ακτίνα θανάτου» ικανή να χτυπήσει 10.000 εχθρικά αεροπλάνα στον ουρανό. Ήλπιζε να χρηματοδοτήσει ένα πρωτότυπο αμυντικό όπλο προς το συμφέρον της παγκόσμιας ειρήνης, αλλά οι εκκλήσεις του προς τον J.P. Morgan Jr. και τον Βρετανό πρωθυπουργό Neville Chamberlain δεν ευοδώθηκαν. Το έργο δεν προχώρησε ποτέ.
Ο εφευρέτης πέθανε το 1943, καταχρεωμένος. Το δωμάτιο και τη διατροφή του στο ξενοδοχείο, όλα εκείνα τα χρόνια, πλήρωνε ο Γουέστινχάουζ…
Η κληρονομιά του Τέσλα
Τι ήταν λοιπόν ο Τέσλα; Ένας εκπληκτικός εφευρέτης ή ένας τρελός επιστήμονας; Η απάντηση είναι πως ήταν σε κάποιον βαθμό και τα δύο. Οι εφευρέσεις του πράγματι άλλαξαν τον κόσμο – ωστόσο τα πιο μεγαλεπήβολα σχέδιά του δεν πραγματοποιήθηκαν ποτέ – ούτε και βρέθηκε επαρκής τεκμηρίωση μετά τον θάνατό του, ώστε να τα εφαρμόσει κάποιος άλλος.
Σε κάθε περίπτωση, ο Τέσλα συνέβαλε στην εικόνα του μεγαλοφυούς επιστήμονα που ακόμη έχουμε σήμερα – ενός ανθρώπου εκκεντρικού, κάπως εκτός του κόσμου αυτού, που όμως μπορεί να τον σώσει εφευρίσκοντας ένα καλύτερο μέλλον. Ακόμη και σήμερα, η ιδέα πως η εφευρετικότητα είναι προσόν ιδιαίτερων, εκκεντρικών ανθρώπων είναι κραταιά. Κι αυτό καθιστά τον Τέσλα μια φιγούρα σαγηνευτική, που η ιστορία του θα μας μαγεύει.
Η ζωή του Νίκολα Τέσλα κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ σε μια έκδοση για παιδιά, με τον τίτλο Ζωή με Φως – Η ζωή του Νίκολα Τέσλα.
